Jestem przekonana, że zdecydowana większość z Was nie miała do tej pory pojęcia o istnieniu ludu Samów. W zasadzie nie jest to zaskakujące. Ja również żyłam w tej niewiedzy do momentu, w którym trzy lata temu zaczęłam studiować filologię szwedzką i na jednym z przedmiotów – a dokładnie krajoznawstwie szwedzkim – mogłam po raz pierwszy zetknąć się z ich kulturą. Jedne zajęcia w zupełności wystarczyły, żeby rozbudzić we mnie fascynację ludem Północy, którzy żyje w zgodzie z naturą. Nie przyszłoby mi wtedy do głowy, że w niedalekiej przyszłości znajdę się w miejscu od tysiącleci zamieszkiwanym przez Samów oraz zyskam niepowtarzalną szansę poznania ich życia i zwyczajów z bliska.
Dziś, 6 lutego obchodzone jest Samernas national dag, czyli Święto Narodowe Samów. To szczególna okazja, podczas której warto dowiedzieć się interesujących faktów i ciekawostek na temat tego ludu.
Kim są Samowie? Najważniejsze informacje
- Ludy tubylcze zamieszkują około 90 krajów na świecie. Samowie są jedynym, europejskim ludem, który znalazł się na opublikowanej przez ONZ liście.
- Samowie zamieszkują północne tereny Skandynawii/ Europy, które obejmują cztery państwa: Norwegię, Szwecję, Finlandię oraz Rosję (Półwysep Kolski).
- Szacuje się, że łączna liczba Samów zamieszkujących Laponię wynosi około 80-100 tysięcy, z czego połowa mieszka w Norwegii, 20 – 40 tysięcy w Szwecji, 6 w Finlandii i 2 w Rosji.
- Ocenia się, że pierwsi Samowie pojawili się na terenach Skandynawii już 10 tysięcy lat temu.
- Samowie byli przez długi okres koczowniczym ludem, który zajmował się głównie hodowlą reniferów, rybołówstwem oraz łowiectwem.
- Mówi się, że więcej Samów mieszka obecnie w Sztokholmie niż na północy Szwecji.
- Kraina, którą Samowie zamieszkują od niepamiętnych czasów nazywa się w ich języku Sápmi.
- W wielu miastach i wsiach w szwedzkiej Laponii tablice informujące o nazwie miejscowości napisane są w dwóch językach: szwedzkim i samskim.
- Samowie posługują się własnym językiem, w obrębie którego wyróżnia się 10 różnych! Wszystkie należą do tej samej, ugrofińskiej Najwięcej Samów posługuję się północnym samskim, a od południowego różni się on tak bardzo jak szwedzki od islandzkiego.
- Pochodząca z 1986 roku flaga Samów składa się z czterech kolorów – czerwonego, zielonego, żółtego, oraz niebieskiego. Czerwone półkole symbolizuje słońce, a niebieskie księżyc.
- Te same kolory znajdują się także na tradycyjnym, samskim stroju. Kolor zielony symbolizuje rośliny/naturę, niebieski wodę, która jest eliksirem życia, czerwony – ogień odpowiedzialny za ciepło i miłość, a żółty słońce. Okrąg symbolizuje duchowość, która łączy te 4 elementy.
- Tradycyjny ubiór różni się w zależności od zamieszkiwanego regionu oraz płci. Można po nim czasami rozpoznać stan cywilny, pochodzenie, a nawet wiek.
- W tym samym roku co flagę, uznano także Sámi soga lávlla za oficjalny hymn narodowy. Jego piękny tekst opisuje dziką naturę Laponii. Możecie go posłuchać tutaj.
- 6 lutego, na pamiątkę pierwszego Kongresu Samów, który odbył się dokładnie sto lat temu (1917 r.) obchodzone jest Narodowe Święto Samów.
- Od 2004r. dzień ten stał się także urzędowym świętem w Norwegii, gdzie na budynkach rządowych rozwiesza się z tej okazji flagi Samów.
- W 1922 roku powołano w Szwecji specjalny instytut, w którym prowadzono badania nad niższością rasy Samów. Badano między innymi czaszki Lapończyków i próbowano dowieść, że mieszanie czystej rasy szwedzkiej z lapońską ma szkodliwe skutki dla społeczeństwa.
- Wielu Samów określenie „Lapończycy” traktuje jako obelgę, ponieważ kojarzone jest ono silnie z okresem, kiedy kultura i tożsamość Samów była dyskryminowana i brutalnie tłamszona przez rządy państw skandynawskich.
- Obecnie głównymi źródłami utrzymania jest myślistwo, rybołówstwo rękodzieło (duodji), turystyka oraz hodowla reniferów.
- Spośród 20 tysięcy Samów w Szwecji, jedynie około 10% wciąż zajmuje się hodowlą reniferów.
- Rejon w którym uprawia się hodowlę reniferów w Szwecji stanowi połowę powierzchni kraju.
- Pomimo trudnej historii Samowie zachowali odrębność kulturową, a własny parlament, język, flaga czy święto narodowe sprawiają, że zaliczają się do najsilniejszych grup etnicznych na świecie.
- Tradycyjnym i bardzo specyficznym rodzajem muzyki Samów jest joik. Swoją formą nie przypomina on piosenki, w której możliwe jest wyróżnienie słów, początku, czy końca. To rytmiczna i śpiewana a-capella opowieść o wędrówce, naturze, miłości i wszystkiemu co towarzyszy codziennemu życiu.
- Współczesnymi, bardzo popularnymi artystkami, które śpiewają w swoich ojczystych językach jest m. in mieszkająca w Norwegii Mari Boine, której możecie posłuchać tutaj: oraz żyjąca w Szwecji Sofi Jannok – obejrzyjcie koniecznie te przepiękne, lapońskie teledyski!
- Dawne wierzenia Samów miały charakter animistyczny. Każdy kamień, drzewo, kwiat czy zwierzę miało swoją duszę.
- Północni i wschodni Samowie wierzyli, że słońce jest mężczyzną, podczas gdy południowi postrzegali je jako kobietę.
- Niedźwiedź był dla Samów świętym stworzeniem, łącznikiem między światem bogów i ludzi.
Jeżeli zainteresował Was ten temat, chcecie dowiedzieć się czegoś więcej, to zaglądnijcie na mój fanpage na FB 🙂 https://www.facebook.com/globfoterka/
Inne teksty z Laponii:
Przemierzając białe szlaki, czyli o skuterach śnieżnych słów kilka